تأسیسات دورافتاده کوهستانی فردو و دو مکان دیگر در ایران که ایالات متحده می‌گوید در حملات اوائل این هفته نابود شده‌اند، اکنون در سکوت فرو رفته‌اند.
ایران در این تأسیسات تا به امروز کمی بیش از ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای بالا تولید کرده است، که نزدیک به درجه از غنی‌سازی است که می‌توان در بمب استفاده کرد.
ریچارد نفیو، که به عنوان مدیر امور ایران در شورای امنیت ملی در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما فعالیت می‌کرد، در این باره می‌گوید: «من فکر می‌کنم مطمئن‌‌ترین راه برای توصیف این وضعیت این است که بگوییم ایران می‌داند این اورانیوم کجاست، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و مردم نمی‌دانند، و اگر [آمریکایی‌ها/اسرائیلی‌ها] چیزی بدانند، نمی‌گویند».
اورن سِتر، سرتیپ بازنشسته ارتش اسرائیل و یک کارشناس برجسته در زمینه مسائل ایران، می‌گوید: «این احتمال وجود دارد که ایران در روزهای نخست جنگ، آن را جابه‌جا کرده باشد، و ممکن است بخشی از آن را به مکان دیگری برده شده باشد، اما اگر چنین اتفاقی افتاده بود ایالات متحده و اسرائیل و سایر جوامع اطلاعاتی، این اورانیوم را کشف می‌کردند».
این نظامی بازنشسته اسرائیل اضافه کرد: «ایرانی‌ها احتمالاً فکر می‌کردند که جای این اورانیوم‌های غنی‌شده در تونل‌ها جای امنی است».
در پی بمباران اول تیر ماه - و ۹ روز حملات اسرائیل که قبل از آن انجام شد - تحلیلگران اطلاعاتی، بازرسان بین‌المللی و کارشناسان هسته‌ای تلاش کردند تا دریابند که برنامه‌های هسته‌ای ایران تا چه حد آسیب دیده است.
بیشتر در این باره: ترامپ: حملهٔ آمریکا برنامهٔ هسته‌ای ایران را دهه‌ها عقب انداختدونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، بار دیگر بر این اصرار داشت که بمب‌های ایالات متحده، به‌ویژه به فردو آسیب جدی وارد کرده است.
او روز ۴ تیر ماه گفت: «این سایت از بین رفته و ما فکر می‌کنیم که همه چیز مربوط به برنامه هسته‌ای در آنجاست، آنها آن را بیرون نبردند. ما به ایران چنان سخت و سریع ضربه زدیم که آنها وقت نداشتند مواد غنی‌شده خود را جابجا کنند. جابه‌جایی آن بسیار دشوار است، بسیار سنگین است. ما معتقدیم که مواد غنی‌شده زیر سنگ، بتن و فولاد دفن شده است».
تاکنون هم موضوع مکان اورانیوم‌های غنی‌شده مشخص نشده است.
زمان گریز
در بحث کلان‌تر در مورد اینکه حمله ایالات متحده چقدر قاطع و تا چه حد تعیین‌کننده بوده، پاسخ به این پرسش که اورانیوم غنی‌شده اکنون کجاست، بسیار مهم است.
برآوردها حاکی از آن است که ایران، با وجود اصرار به اینکه برنامه‌اش صلح‌آمیز بوده یا ماهیت غیرنظامی دارد، تا اردیبهشت ماه حدود ۸۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده در اختیار داشته است.
بخش اعظم این مقدار اورانیوم تا سطوح پایین غنی شده که برای نیروگاه‌ها مناسب است. این موضوع طبق قوانین بین‌المللی مجاز است.
اما به گفته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران همچنین ۴۰۸ کیلوگرم اورانیوم با غنای بالا -تصفیه شده تا حدود ۶۰ درصد- در اختیار دارد.
اعتقاد بر این است که بیشتر این اورانیوم در مرکز تحقیقات و فناوری هسته‌ای اصفهان، واقع در ۴۵۰ کیلومتری جنوب تهران، ذخیره شده است.
اصفهان مورد اصابت موشک‌های کروز تاماهاوک شلیک شده از سوی یک زیردریایی آمریکایی قرار گرفت.
در همین حال، بمب‌افکن‌های رادارگریز B-2 برای پرتاب بمب‌های به اصطلاح « نفوذگر» خود به نطنز و فردو، که یک تأسیسات غنی‌سازی وسیع که در عمق یک کوه دفن شده است، عملا به دور دنیا پرواز کردند.
آژانس اطلاعات دفاعی ایالات متحده در یک ارزیابی اولیه از آسیب، گفت که مقدار نامعلومی از اورانیوم غنی‌شده با غنای بالا قبل از بمباران از فردو خارج شده است.
این آژانس وابسته به پنتاگون، وزارت دفاع آمریکا، دریافته که این اورانیوم، ممکن است به یک سایت سوم منتقل شده باشد که ایرانی‌ها از قبل در مورد آن به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اطلاعی نداده بودند.
پیت هگست، وزیر دفاع، تأکید دارد که ارزیابی آژانس اطلاعات دفاعی صرفاً مقدماتی و غیرقطعی بود و یافته‌ها با «اطمینان کم» صورت گرفته است.
جان راتکلیف، رئیس سیا، گفت که ارزیابی دستگاه تحت نظارت وی با یافته‌های آژانس اطلاعات دفاعی در تضاد است و برنامه‌های ایران «به‌شدت آسیب دیده‌اند».
کارشناسان مستقل برای اظهارنطر در این باره جانب احتیاط را گرفته‌اند.
مؤسسه علوم و امنیت بین‌المللی، یک اندیشکده واشنگتن که توسط دیوید آلبریت، بازرس سابق سلاح‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، تأسیس شده است، سوم تیراظهار داشت: «با وجود ذخایر باقیمانده ۶۰ درصدی و سانتریفیوژهای پنهان، ایران همچنان توانایی گریز و تولید اورانیوم با درجه لازم برای استفاده تسلیحاتی را حفظ کرده است».
اورانیوم با درجه لازم برای استفاده تسلیحاتی، به عنوان اورانیومی طبقه‌بندی می‌شود که تا ۹۰ درصد یا بیشتر غنی شده است.
نیروی گریز از مرکز
سانتریفیوژها -هزاران عدد از آنها- برای فرآوری اورانیوم ضروری هستند. این دستگاه‌ها وجه گازی از این عنصر را با سرعت‌های بسیار بالا می‌چرخانند و آن را برای استفاده در میله‌های سوخت، برای نیروگاه‌های هسته‌ای یا برای ساخت کلاهک اتمی غنی می‌کنند.
ایران حدود ۲۰ هزار سانتریفیوژ در دو سایت اصلی غنی‌سازی خود، یعنی فردو و نطنز، نصب کرده است. به گفته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، فردو مکان اصلی برای تولید اورانیوم غنای بالا بوده است.
مقامات آمریکایی و اسرائیلی معتقدند که بخش زیادی از ظرفیت سانتریفیوژها به‌شدت آسیب دیده است، موضوعی که کارشناسان خارجی نیز تا حد زیادی با آن موافق هستند.
مؤسسه علوم و امنیت بین‌المللی می‌گوید: «حملات به‌طور مؤثر برنامه غنی‌سازی سانتریفیوژهای ایران را نابود کرده است. مدت زیادی طول خواهد کشید تا ایران به قابلیت‌هایی که قبل از حمله داشت، نزدیک شود».
سانتریفیوژها که در محفظه‌های عظیم نصب شده‌اند، باید به کف متصل شده و با دقت تنظیم شوند تا با سرعت‌های فوق‌العاده بالا بچرخند، از این رو به‌سختی قابل جابه‌جایی هستند.
بیشتر در این باره: بمباران ایران؛ آن‌چه باید دربارهٔ تحولات دگرگون‌کننده بدانیمدر آستانه حمله اول تیر ماه، تصاویر ماهواره‌ای ده‌ها کامیون را نشان می‌داد که در جاده‌های دسترسی به تونل‌های منتهی به مجتمع کوهستانی فردو صف کشیده بودند. برخی از کارشناسان گفتند که ممکن است این کامیون‌ها در حال انتقال خاک برای پر کردن ورودی تونل‌ها بوده‌اند، تا از حملات هوایی یا حتی حملات کماندویی محافظت شود.
مؤسسه علوم و امنیت بین‌المللی می‌گوید: «قبل از پر شدن تونل‌ها، این احتمال وجود دارد که ایرانی‌ها سعی کرده باشند اورانیوم غنی‌شده نگهداری‌شده در این سایت را جابه‌جا کنند».
به گفته جفری لوئیس، پژوهشگر کنترل تسلیحات در مرکز مطالعات عدم اشاعه جیمز مارتین در مونتری، کالیفرنیا، اما بیشتر اورانیوم با غنای بالا احتمالاً در اصفهان ذخیره شده بود که مورد اصابت حملات آمریکا و اسرائیل قرار گرفت. او در پستی در شبکه ایکس گفت که تونل‌های اصفهان مورد اصابت حملات آمریکا و اسرائیل قرار نگرفتند.
جفری لوئیس اظهار می‌دارد: «اکنون هیچ‌کس نمی‌داند اورانیوم با غنای بالای ایران کجاست».
دو مقام اسرائیلی که نامشان فاش نشده است، ادعا کردند که ذخایر اورانیوم ۶۰ درصدی ایران و اورانیوم ۲۰ درصد غنی‌شده در اصفهان و فردو دفن شده‌اند و بازیابی آنها دشوار خواهد بود. این ادعا را وب‌سایت کسیوس منتشر کرده است.
مارکو روبیو، وزیر امور خارجه ایالات متحده، به سی‌بی‌اس نیوز گفت: «هیچ‌کس با اطمینان نمی‌داند که آیا اورانیوم با غنای بالا جابه‌جا شده است یا نه. من شک دارم که آنها آن را جابه‌جا کرده باشند، زیرا واقعاً نمی‌شود در شرایط فعلی چیزی را جابه‌جا کرد. در لحظه‌ای که یک کامیون شروع به حرکت به جایی کند، اسرائیلی‌ها آن را می‌بینند و آن را هدف قرار داده و از بین می‌برند».
گمان می‌رود که ایران تعداد نامعلومی سانتریفیوژ یدکی یا پشتیبان را در جایی ذخیره کرده است.
جدا از این پرسش که اورانیوم با غنای بالا کجاست، پرسش دیگر این است که چه تعداد از سانتریفیوژ وجود دارد و اگر تهران بخواهد گام نهایی را برای تسلیحاتی کردن اورانیوم با غنای بالا خود بردار، این سانتریفیوژها چقدر سریع می‌توانند عملیاتی شوند.
اورن سِتر، می‌گوید: «اورانیوم با غنای بالا از اهمیت حیاتی برخوردار است، زیرا... ۹۹ درصد از کار بر روی آن برای رسیدن به غنی‌سازی بالا انجام شده است».
این نظامی ارشد بازنشسته اسرائیلی می‌گوید: «اما ایرانی‌ها هنوز آن ۱ درصد کار غنی‌سازی [برای رسیدن به درجه لازم برای استفاده تسلیحاتی] را کم دارند».
او می‌افزاید برای اینکه این کار جواب دهد، ایران به سانتریفیوژهای فعال نیاز دارد. اما پرسش این است که هنوز چه تعداد سانتریفیوژ در اختیار دارند، با چه سرعتی می‌توانند این سانتریفیوژها را به کار اندازند و آیا جرأت انجام چنین کاری وجود دارد؟