وابستگی آسیا به نفت و گاز خاورمیانه و گذار نسبتاً کند این قاره به انرژی پاک، این منطقه را در برابر اختلال در انتقال منابع از تنگۀ هرمز آسیب‌پذیر کرده است؛ ضعفی راهبردی که جنگ اسرائیل با ایران و تهدیدهای غیررسمی برای بسته شدن این تنگه در واکنش به حملات آمریکا به سایت‌های هسته‌ای ایران آن را برجسته‌تر کرد.
حدود ۲۰ درصد از انتقال نفت و گاز طبیعی مایع‌شده (ال‌ان‌جی) جهان از تنگۀ هرمز عبور می‌کند و حدود ۷۵ درصد از این واردات فقط به چهار کشور چین، هند، ژاپن و کره جنوبی اختصاص دارد.
بر پایه‌ی تحلیل گروه تحقیقاتی «تحلیل کربن صفر» که آسوشیتدپرس آن را گزارش کرده، ژاپن و کره جنوبی با بیشترین میزان خطر مواجه‌اند و پس از آن‌ها هند و چین قرار دارند؛ چهار کشوری که در توسعۀ انرژی‌های تجدیدپذیر کُند عمل کرده‌اند.
براساس این گزارش، در سال ۲۰۲۳، انرژی‌های تجدیدپذیر تنها ۹ درصد از ترکیب انرژی کره جنوبی را تشکیل می‌داد، درحالی‌که میانگین این سهم در میان اعضای سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD) ۳۳ درصد بود. در همان سال، ژاپن بیشتر از هر کشور دیگری در گروه هفت به سوخت‌های فسیلی وابسته بود.
آتش‌بس جنگ ۱۲ روزۀ اسرائیل و ایران به‌نظر می‌رسد که فعلاً برقرار است و خطرها را موقتاً کاهش داده، اما کارشناسان می‌گویند تنها راه مقابله با این وضعیت نامطمئن، کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی وارداتی و سرعت‌بخشیدن به گذار به منابع انرژی پاک داخلی در آسیا است.
موری وورثی، تحلیلگر گروه «تحلیل بدون کربن صفر» می‌گوید: «این خطرات کاملاً واقعی هستند و کشورها باید آن‌ها را جدی بگیرند و در قالب امنیت انرژی و اقتصادی خود مدنظر قرار دهند.»
ژاپن و کره جنوبی آسیب‌پذیرترند
چین و هند بزرگ‌ترین خریداران نفت و گاز طبیعی مایع‌شده‌ای هستند که از تنگۀ هرمز می‌گذرد، اما ژاپن و کره جنوبی بیشتر در معرض خطر قرار دارند.
طبق آمار طبق اندیشکدۀ انرژی امبر، ژاپن ۸۷ درصد از کل انرژی مصرفی خود را از سوخت‌های فسیلی وارداتی تأمین می‌کند و این رقم برای کره جنوبی ۸۱ درصد است. در مقابل، چین تنها ۲۰ درصد و هند ۳۵ درصد به واردات وابسته‌اند.
به‌گفتۀ تحلیلگر گروه «تحلیل بدون کربن صفر»، اگر همزمان به سهم انرژی عبوری از تنگه و میزان وابستگی کشورها به نفت و گاز توجه کنیم، ژاپن بیشترین آسیب‌پذیری را دارد».
سم رینولدز از مؤسسه تحلیل اقتصاد و مالی انرژی هم گفته است سه‌چهارم واردات نفت ژاپن و بیش از ۷۰ درصد واردات نفت کره جنوبی به‌اضافۀ یک‌پنجم واردات گاز مایع‌شده آن از تنگۀ هرمز عبور می‌کند. این در حالی است که هر دو کشور بیشتر به متنوع‌سازی منابع سوخت‌های فسیلی پرداخته‌اند تا تغییر به انرژی پاک.
ژاپن همچنان برنامه دارد تا سال ۲۰۴۰ حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد از انرژی‌اش را از سوخت‌های فسیلی تأمین کند. این کشور در حال ساخت نیروگاه‌های جدید ال‌ان‌جی (گاز طبیعی مایع‌شده) و جایگزینی نیروگاه‌های قدیمی است. کره جنوبی هم قصد دارد سهم برق تولیدشده از ال‌ان‌جی را از ۲۸ درصد فعلی به ۲۵.۱ درصد در ۲۰۳۰ و سپس به ۱۰.۶ درصد در ۲۰۳۸ کاهش دهد.
برای رسیدن به هدف صفر خالص کربن تا ۲۰۵۰، هر دو کشور باید استفاده از انرژی خورشیدی و بادی را به‌شدت افزایش دهند. طبق برآورد اندیشکده آگورا انرژیوِنده، آن‌ها باید تا سال ۲۰۳۰ هر سال حدود ۹ گیگاوات به ظرفیت خورشیدی بیفزایند. همچنین ژاپن به ۵ گیگاوات و کره جنوبی به ۶ گیگاوات ظرفیت جدید باد نیاز دارند.
سیاست‌های انرژی ژاپن ناهماهنگ‌اند. این کشور همچنان یارانه‌هایی برای بنزین و گازوئیل ارائه می‌دهد، به افزایش واردات ال‌ان‌جی می‌اندیشد و از پروژه‌های نفت و گاز خارجی حمایت می‌کند. توسعه انرژی بادی در دریا با موانع قانونی مواجه است. ژاپن اهداف اقلیمی دارد اما برای کاهش گازهای گلخانه‌ای بخش برق، ضرب‌الاجل مشخصی تعیین نکرده است.
نرخ پایین برق در کره جنوبی نیز سودآوری پروژه‌های انرژی خورشیدی و بادی را پایین آورده و سرمایه‌گذاری را کاهش داده است؛ عاملی کلیدی که رشد انرژی‌های تجدیدپذیر را محدود کرده است.
چین و هند؛ گام‌های بیشتر اما همچنان آسیب‌پذیر
چین و هند برای محافظت از خود در برابر شوک‌های قیمتی یا اختلالات تجاری انرژی جهانی، اقدامات متنوعی انجام داده‌اند.
چین در سال ۲۰۲۴ در رشد جهانی انرژی بادی و خورشیدی پیشتاز بود. ظرفیت بادی‌اش ۱۸ درصد و خورشیدی‌اش ۴۵ درصد افزایش یافت. همچنین تولید گاز داخلی را هم با وجود کاهش ذخایرش افزایش داده است.
با تولید بیشتر برق داخلی از منابع پاک و افزایش تولید گاز در داخل، چین واردات ال‌ان‌جی را کاهش داده است، گرچه همچنان بزرگ‌ترین واردکنندۀ نفت جهان است و حدود نیمی از بیش از ۱۱ میلیون بشکه نفت روزانۀ چین از خاورمیانه تأمین می‌شود که ۱.۵ میلیون بشکۀ آن نفت ایران است.
به‌طور دقیق، ۴۷ درصد نفت وارداتی چین از تنگۀ هرمز می‌گذرد و از این مقدار ۲۸ درصد نفت ایران است که راهی چین می‌شود.
روسیه و مالزی نیز از دیگر تأمین‌کنندگان اصلی نیاز چین هستند.
هند همچنان به‌شدت به زغال‌سنگ وابسته است و قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ تولید آن را حدود ۴۲ درصد افزایش دهد. اما استفاده از تجدیدپذیرها نیز با سرعت در حال رشد است. سال گذشته، ۳۰ گیگاوات ظرفیت جدید انرژی پاک وارد مدار شد که برای تأمین برق حدود ۱۸ میلیون خانۀ هندی کافی است.
به‌گفتۀ تحلیلگران، هند با افزایش واردات از آمریکا، روسیه و کشورهای دیگر خاورمیانه، ریسک وابستگی‌اش را تا حدی کاهش داده، «اما برای دستیابی به امنیت انرژی واقعی، به جهش عظیم در استفاده از تجدیدپذیرها نیاز دارد».
خطرات برای سایر کشورهای آسیا
انسداد تنگه هرمز می‌تواند سایر کشورهای آسیایی را نیز تحت‌تأثیر قرار دهد. تقویت ظرفیت تولید انرژی‌های تجدیدپذیر، به‌گفتۀ کارشناسان، «سپر حیاتی» در برابر نوسانات ذاتی ناشی از واردات نفت و گاز خواهد بود.
طبق اعلام مرکز انرژی آسه‌آن در جاکارتا، آسیای جنوب‌شرقی در مجموع به واردکنندۀ خالص نفت تبدیل شده، چراکه تقاضا در مالزی و اندونزی از تولید پیشی گرفته است. این منطقه همچنان به لطف تولیدات برونئی، اندونزی، مالزی و میانمار صادرکنندۀ خالص ال‌ان‌جی باقی مانده، اما طبق پیش‌بینی شرکت مشاورۀ وود مکنزی، به‌دلیل رشد تقاضا تا سال ۲۰۳۲ واردکنندۀ خالص ال‌ان‌جی خواهد شد.
افزایش استفاده از انرژی تجدیدپذیر با رشد تقاضا هماهنگ نیست و تولید نفت و گاز نیز با خالی شدن میادین قدیمی کاهش یافته است.
آژانس بین‌المللی انرژی هشدار داده که اگر سیاست‌های قوی‌تری برای انرژی پاک در منطقه اجرا نشود، هزینۀ واردات نفت در آسه‌آن می‌تواند از ۱۳۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ به بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۵۰ برسد.
با توجه به این همین وضعیت است که تحلیلگران می‌گویند «انرژی پاک فقط یک ضرورت اقلیمی نیست، بلکه ضرورتی برای امنیت انرژی ملی است».
